Voor het eerst is op Europees niveau een vergelijkend onderzoek gedaan naar de opdracht, organisatie en werking van persraden. De gegevens zijn gebundeld in een dataset, die raadpleegbaar is op presscouncils.eu. De studie is een initiatief van de Raad voor de Journalistiek en maakt deel uit van het project Media Councils in the Digital Age, dat mee wordt gefinancierd door de Europese Commissie, DG Connect (Communications Networks, Content and Technology). Het project wil het principe van zelfregulering en de werking van persraden beter bekend maken bij het brede publiek, journalisten en media.
Grasduinen in de dataset levert een hoop informatie op over de organisatie en werking van persraden. Wie zijn hun leden? Hoe worden ze gefinancierd? Hoe bewaren ze hun onafhankelijkheid? Hoe representatief zijn ze voor de sector? Werken ze voor alle mediatypes of is hun scope beperkt?
Het onderzoek biedt ook cijfers over het aantal klachten en gegevens over de klachtprocedures. Hoe laag of hoe hoog is de drempel om een klacht in te dienen? Moet de klager een persoonlijk belang aantonen? Bestaat er een bemiddelingsprocedure? Welke checks en balances zijn ingebouwd om onafhankelijk te kunnen oordelen? Hoe worden de uitspraken gepubliceerd en gebeurt dat ook door de betrokken media?
Verder stelt de studie de vraag of de betrokken persraden zich beperken tot klachtenbehandeling en zoomt ze in op hun impact en de rol die ze spelen in de verdediging van de persvrijheid.
Ehische codes komen beperkt aan bod, met speciale aandacht voor digitalisering en het gebruik van sociale media in de journalistiek. In een tweede fase van het project, dat mits goedkeuring van de Europese Unie start in 2021, plant de Raad voor de Journalistiek een verdergaande analyse van de ethische codes.
Het is onmogelijk om de gegevens en resultaten van het onderzoek kort samen te vatten, maar het loont de moeite om rond te surfen in de dataset op presscouncils.eu/research, al was het maar om te zien dat de Raad voor de Journalistiek niet op een eiland werkt en dat zelfregulering in de journalistiek – tenminste in Europa – wijdverbreid is, al blijven er nog blinde vlekken. Maar ook dat is een van de doelstellingen van het project: input en ondersteuning bieden aan partners in landen waar nog geen persraad bestaat of waar persraden onder druk staan.
De studie is uitgevoerd door dr. Raymond Harder van de Universiteit Antwerpen, onder supervisie van secretaris-generaal Pieter Knapen van de Raad voor de Journalistiek. Raymond Harder schreef ook een syntheseartikel, ook op presscouncils.eu/research.
Aan het EU-project werken ook de Franstalige Raad van België (CDJ) en de raden van Finland, Ierland, Duistland en Oostenrijk mee, samen met de Europese Federatie van Journalisten (EFJ) en twee universiteiten (ULB uit België en Blanquerna uit Spanje).